Հարցին, թե ի՞նչ նպատակով է Նիկոլ Փաշինյանն առաջարկում պատմական Հայաստանից անցում կատարել իրական Հայաստանին, պատմաբան Հայկ Դեմոյանը պատասխանում է, որ նրա նախնիները մի քանի հայ ընտանիքների հետ 20-րդ դարի սկզբին «եկել են Արցախի Մարտակերտի շրջանից, գուցե դրանով է պայմանավորված, որ հեշտ-հանգիստ առաջարկում է հրաժարվել հայրենիքից, պատմական հիշողություններից»։

Ի՞նչ կապ ունի, թե որտեղից են Փաշինյանի նախնիները, Հայաստանի ներկայիս բնակչության մի շատ զգալի հատվածի նախնիները պատմական Հայաստանի տարբեր «աշխարհներից» են, Դեմոյանն ինչու՞ է ընդգծում, որ Փաշինյանի գերդաստանը տեղափոխվել է Արցախի Մարտակերտի շրջանից:

Տավուշում եւ Լոռիում մի քանի գյուղերի բնակիչներ այսօր էլ խոսում են Ղարաբաղի բարբառով, հիշողությամբ կապված են իրենց նախնիների «փոքր հայրենիքին»:
Դեմոյանի ասածի ենթատեքստն այն չէ՞, որ Փաշինյանի համար Հայաստանը «հայրենիք չէ, դրա համար էլ հեշտ-հանգիստ առաջարկում է հրաժարվել պատմական հիշողություններից»:

Այսինքն Արցախը, Արցախի Մարտակերտի շրջանը Հայաստան չէ՞, պատմական հայրենիք չէ՞, այնտեղից Իջեւանում հաստատված գերդաստանն անհայրենի՞ք է: Իսկ Գանձակից, Շամքորից, Բաքվից, Նախիջեւանից, Քարհատից Հայաստան տեղափոխվածների ժառանգները հայրենասե՞ր են կամ Արցախի մի այլ շրջանից եկածները:

Սա ի՞նչ «էպիկրիզ» է, ի՞նչ նպատակ է հետապնդում: Մանավանդ՝ այսօրվա իրավիճակում, երբ հարյուր հազար բռնատեղահանված արցախցի Հայաստանում փորձում է երկրորդ կյանք սկսել: Հայաստանը նրանց համար հայրենիք չէ՞:
Դեմոյանը նույնիսկ պահանջում է, որ Փաշինյանը բացահայտի իր ծագումը: «Արդյոք հաստատու՞մ է, թե ՞ հերքում իր ծագումնաբանությունը, ում նախնիներն Արցախից են»- ասում է նա:

Այսինքն, ի՞նչ, ծագումով արցախցի լինելը կամ Արցախից տեղափոխվածի ժառանգ լինելը մե՞ղք է, ով արցախցի է՝ Հայաստանը նրա համար թանկ չէ՞, նա պատմական հիշողություն չունի՞:

Կոնցեպտուալ, քաղաքական, քաղաքակրթական կարեւորության խնդիրն իջեցնել այս մակարդակի՞: Դեմոյանը հպարտանում է, որ իր նախնիները Կարսից են եւ ոչ ոք իրեն չի կարող համոզել, որ Կարսն իր հայրենիքը չէ:

Սա հարցի լուծու՞մ է:
Իմ պապը վանեցի է, Վանը միայն ի՞մ, ծագումով վանեցի տասնյակ հազարավոր մարդկանց ժառանգների՞ հայրենիքն է, թե նաեւ՝ Հայկ Դեմոյանի: Նրա նախնիների Կարսը միայն ի՞ր, մյուս կարսեցիների ժառագների հայրենի՞քն է, թե նաեւ՝ ի՞մ:

Հայրենիքը հայրենակալվածք չէ, ոչ էլ պատմական հիշողությունը պետք է սեւեռված լինի Կարսի կամ Վանի պապենական տան «բանալիների» վրա:

Երկիր Նաիրին միֆ, սրտի մորմոք, ուղեղային հիվանդություն է անվանել Պարսկաստանի Մակու քաղաքից Կարս տեղափոխված գորգավաճառ Աբգար աղայի որդի Եղիշե Չարենցը: Չարենցն անհայրենի՞ք էր, պատմական հիշողություն չունե՞ր:

Վանեցի Գուրգեն Մահարին պատմական հիշողություն չունե՞ր, երբ գրում էր «Այրվող այգեստանները»: Չգիտե՞ր, որ գրական-հանրային շրջանակները սրերով են ընդունելու այդ վեպը:

Անշուշտ գիտեր, բայց գրել է, որպեսզի իր իմացած Վանը ներկայացնի, ողբերգության իր ընկալումը բերի: Նիկոլ Փաշինյանի ծագումնաբանությունը չի փոխվել, բայց 2019թ. օգոստոսի 5-ին հենց նա է Ստեփանակերտի բազմահազարանոց հանրահավաքին հայտարարել. «Արցախը Հայաստան է եւ վերջ»:

Ինչի համար, ի դեպ, հետահայաց սուր քննադատության արժանացավ:
Առկա իրավիճակում, երեւի, հուզականությունը գերիշխում է: Հակառակ դեպքում Հայկ Դեմոյանը Նիկոլ Փաշինյանի «հայրենաուրացությունը» չէր փորձի հիմնավորել Հայաստանում նրա գերդաստանի եկվորությամբ, այն էլ՝ Արցախի Մարտակերտի շրջանից:

Ասվածից հասկացվում է, որ եթե Փաշինյանի գերդաստանի «փոքր հայրենիքը չկա»՝ նրա համար միեւնույն է՝ «կլինի՞ Հայաստան, թե՞՝ ոչ»։

Դա վերաբորւմ է «փոքր հայրենիք» կորցրած բոլոր արցախցիների՞ն: Զարհուրելի է, եթե նա այդպես է մտածում:

Վահրամ Աթանեսյան