Բերդի սկեսուրները սիրում են կրկնել, որ Ազինանց Մարիամն ամենալավն է, նրա նմանը չկա: Լվացքը խնամքով է անում, տեղը-տեղին լեղակում է, տեղը-տեղին օսլայում, չափից շատ չի չորացնում: Հարթուկն անում է պեծին տվող ածխի ծանր հարթուկով, դարսում կոկիկ շարքերով, անպայման դարսերի արանքը դնում սարի նարդոսով լցված չթե ծրարները: Սպիտակեղենի սնդուկի կափարիչը բացելուդ պես մի այնպիսի նախաստեղծ մաքրություն է բուրում, որ չէ թե կողքը կանգնել, նույնիսկ վրան նայելն է անհարմար: Մարիամն այնպես է մաշված շորի ծակերը լցնում, որ կտորի կարը չես նկատի: Պատուհանները լվանալիս երեք ջուր է անում` օճառաջուր, պարզաջուր և քացախաջուր: Հատակը փայլեցնում է մեղրամոմով, որն հետո ցոլք է տալիս ինչպես ջրափոսը լուսնյակ գիշերով: Նրա բակը միշտ ավլած է, փեչի փայտը կանոնավոր դարսած շարք-շարք` ինչպես մեղրահացը մեղվի փեթակում, տնամերձի «կեծանները» սալարկած են հղկած գետաքարով: Բերդում ո՞վ է «կեծանի» սիրունության հոգսը քաշում` մենակ Մարիամը:
Նրա եփածն այնքան համով է, որ ուտես` չես կշտանա: Հացը թեթև է, ասես խմորը ոչ թե ալյուրով է հունցած, այլ արևի աննյութեղեն լույսով, գնդերը ամռան հոտն ունեն, իսկ գաթան, որը նա հանգչող վառարանում հատուկ պահում է մինչև որ կլեպը ղռթղռթան դառնա, հալվում է բերանում:
-Եթե ուզում ես իսկական տան կնիկ դառնաս` օրինակ վերցրու Ազինանց Մարիամից,-իրենց հարսներին խրատում են Բերդի սկեսուրները: Հարսները նեղանում են, բայց ձայն չեն հանում` ո՞վ կհամարձակվի Մարիամի դեմ մի բան ասել: Նա ամենալավն է, նմանը չկա, և հարսները սա հաստատ գիտեն:
Առաջ Մարիամը մեծ ընտանիք ուներ` ամուսին, տարեմեծիկ երկու որդի, հասակն առած սկեսուր և սկեսրայր, ծեր տատիկ: Առաջ նա ամեն ինչ ուներ` քարաշեն տուն, ոլոր-մոլոր «կեծաններով» տնամերձ, որը սկեսուրը պարծանքով հարևաններին էր բերում ցույց տալիս: Նա մեկ էլ դեղձի այգի ուներ հենց սահմանի բերանին` քչքչան լեռնային գետակի ափին: Այն տարի բերքը չտեսնված առատ էր, ընտանիքով գնացին հավաքելու, իսկ Մարիամը տանը մնաց, որպեսզի դեղձի ջեմի շաքարաջուրը եփի: Ո՞ւմ մտքով կանցներ, որ պատերազմը թաքուն-թաքուն, բայց և սրընթաց է գալիս, ո՞վ կարող էր իմանալ:
Սահմանի հողերը հետ գրավեցին միայն ձմռան վերջին: Հոշոտված աճյունները զինվորները հողին հանձնեցին դեղձի այգում: Մարիամը եկավ, պառկեց գերեզմանաթմբին և վեր չկացավ: Նրան գտան լուսադեմին. մինչև ոսկորները սառել էր, սառցակալել էին նույնիսկ կոպերն ու շրթունքները: Խնամում ու խնամում էին, վերջը ոտքի հանեցին: Այդ ընթացքում դեղձի այգին նորից գրավվեց և սահմանի այն կողմում մնաց ընդմիշտ:
Մարիամի ամեն մի օրը նման է մյուսին` ինչպես նրա ծեր տատի տերողորմյայի հատիկները. ավլիր բակը, ջրիր տնամերձը, կպցրու վառարանը, խմոր արա, հաց կամ գաթա թխիր: Նա ամեն բան խղճով է անում. պատուհանները երեք բերան ջրով է լվանում, սպիտակեղենը ջանասիրությամբ օսլայում ու հարթուկում է, ամենակեր ցեցի դեմն առնելու համար անպայման դարսերի արանքը նարդոսի չորացրած տերևներ է խցկում:
Ամեն ոք իր ճշմարտությունն ոնի: Մարիամինը պարզից էլ պարզ է, ավելի հասարակ չի լինում. ինչքան էլ հոգիդ ցավի ու ինչքան էլ սրտիցդ արցունք կաթի, զուլալ պահիր աշխարհի այն պատառը, որը քեզ է վստահված: Ախր նրա փրկության համար դու այլ բան չես էլ կարող անել: