ՀՀ-ում տեղի են ունեցել և տեղի են ունենում կարևորագույն ինստիտուցիոնալ բարեփոխումներ. Փաշինյան

ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը ելույթ է ունեցել ԱԺ մշտական հանձնաժողովների համատեղ նիստում 2024 թ. պետական բյուջեի նախագծի քննարկմանը։

«Ազգային ժողովի մեծարգո նախագահ,
Հարգելի փոխնախագահներ,
Կառավարության հարգելի անդամներ,
Հարգելի պատգամավորներ,

Սկսում ենք Հայաստանի Հանրապետության 2024 թվականի պետական բյուջեի նախագծի խորհրդարանական քննարկումները:

Այս քննարկումը նույնպես նախորդ տարիների նման տեղի է ունենում տարածաշրջանային և միջազգային լարված միջավայրում: Մեզ համար սա նոր չէ, և վերջին երեք տարիներին, իհարկե, տարբեր աստիճանի, բայց լարվածության պայմաններում ենք քննարկել գալիք տարվա բյուջեի նախագիծը:

Վերջին երկու տարում էականորեն սրվել է միջազգային իրադրությունը: Միջուկային պատերազմի հավանականությունը դարձել է փորձագետների և քաղաքական գործիչների քննարկման լրջագույն առարկա: Մենք ապրում ենք Սառը պատերազմի ավարտից ի վեր երկրագնդի վրա հաստատված աշխարհակարգի փլուզման պայմաններում:

Այս իրավիճակը Հայաստանի Հանրապետության համար ստեղծում է լրջագույն սպառնալիքներ: Բայց այդ սպառնալիքների գրագետ կառավարումը կարող է նույնքան լրջագույն հնարավորություններ ստեղծել մեր պետության համար:

Կարևոր եմ համարում ընդգծել, որ սպառնալիքների կառավարման համար մեզ հարկավոր է նախ իրականացնել մտավոր, հայեցակարգային աշխատանք, որի առանցքային նպատակն ինքնահայեցումն է, 32 տարվա մեր պետականության, պետական կյանքի առանցքային կողմերի վերլուծությունը:

Ի՞նչ է մեզ համար անկախությունը: Ո՞րն է ինքնիշխանության և անկախության մասին մեր հավաքական պատկերացումը: Ի՞նչ գործիք է մեզ համար պետականությունը և ի՞նչ նպատակի ծառայեցնելու համար է այն մեզ անհրաժեշտ: Սրանք հարցեր են, որոնց քաղաքական, փորձագիտական, հանրային քննարկումն ազգային անվտանգության օրակարգ է: Մեր պետականության հայեցակարգային հիմունքները ճշգրտելն առանցքային է փոփոխվող աշխարհում մեր մրցունակությունն ու կենսունակությունն ապահովելու համար:

Սա, իհարկե, կառավարության և անձամբ վարչապետի աշխատանքի կարևորագույն մասերից է: Իմ վարչապետության՝ հանրային երջանկություններով ու ողբերգություններով լեցուն հնգամյա փորձն ինձ հանգեցրել է հետևյալ հայեցակարգային ձևակերպման, որն ուզում եմ առաջարկել որպես պետական հայեցակարգային ուղենիշ: Այդ ուղենիշը հետևյալն է՝ «Հայրենիքը պետությունն է: Սիրո՞ւմ ես Հայրենիքդ՝ ուժեղացրու պետությունդ»: Կրկնեմ, ձեր թույլտվությամբ, ևս մեկ անգամ՝ «Հայրենիքը պետությունն է: Սիրո՞ւմ ես Հայրենիքդ՝ ուժեղացրու պետությունդ»: Այս ձևակերպումը կամ կարգախոսը բխում է այն թեզից, գուցե՝ գիտակցումից կամ ընկալումից, որ մեր անկախության 32 տարվա ընթացքում մեր առանցքային հիմնախնդիրը եղել է պետության և Հայրենիքի շահերի միջև առկա և շարունակաբար մեծացող, պայմանականորեն ասած՝ լարումը, Հայրենիքի և պետության ձգողականության երբեմն հարկադիր ուղղությունները, պետության և Հայրենիքի միջև ընտրություն կատարելու անհնարինությունը: Բայց որքան էլ անհնարին լինի ընտրությունը, այն պետք է կատարվի, և այդ ընտրությունը կատարելու պահին է գալիս ամենակարևոր գիտակցությունը և գիտակցումը, որ պետությունը միակ և անփոխարինելի Հայրենիքն է ու պետությունն ու նրա անկախությունը, ինքնիշխանությունը, տարածքային ամբողջականությունը, ինստիտուտները կայացնելն ու զարգացնելը, այդ գործին նպաստելը՝ հայրենասիրության գերադրական աստիճան: Սա հասունացման ճանապարհ է, և այդ ճանապարհն ենք անցնում բոլորով՝ կառավարություն, խորհրդարան, փորձագիտական հանրություն և ընդհանրապես՝ հանրություն ու ժողովուրդ:

Ահա, այդ հասունացման առանցքային շատ խորհրդանշական պահերից մեկը Հայաստանի Հանրապետության տարածքը 29 800 քառակուսի կիլոմետր լինելու մասին Ազգային ժողովի ամբիոնից իմ արած հայտարարությանը հետևած բազմահազարանոց ցույցն էր, ինչից ակնհայտ դարձավ, որ մենք՝ որպես հանրություն, մեր պետության միջազգայնորեն ճանաչված տարածքի չափի մասին այնքան էլ լավ պատկերացում չունենք, ինչը ոչ այնքան իմացության խնդիր է, որքան մեր կրած բոլոր անհաջողությունների և ձախողությունների, ըստ էության, անկյունաքար:

Այս ամենից մեր հետևությունը պետք է լինի միանշանակ՝ փլուզվող աշխարհակարգում մեր անվտանգության ապահովման միակ գործիքը Հայրենիքի նույնականացումն է պետության, նրա տարածքի, միջազգայնորեն ճանաչված նրա սահմանների, նրա տարածքային ամբողջականության հետ: Եվ այս նպատակին է ծառայում վերն առաջարկված կարգախոսը՝ «Հայրենիքը պետությունն է: Սիրո՞ւմ ես Հայրենիքդ՝ ուժեղացրու պետությունդ»:

Հարգելի ներկաներ,

Այս ընկալումից բխող առանցքային գործնական խնդիրը, որքան էլ տարօրինակ հնչի, պետության աշխարհագրական տեղադիրքի գիտակցումն է: Կարևոր եմ համարում արևելք-արևմուտք, հյուսիս-հարավ գլոբալ քննարկումից առաջ գիտակցել, որ մենք գտնվում ենք Հարավկովկասյան տարածաշրջանում, ունենք չորս հարևաններ, և նրանց հետ հարաբերությունների մեջ են թաքնված այն բոլոր հիմնական սպառնալիքներն ու հնարավորությունները, որ մենք կարող ենք ունենալ:

Այս առումով կարևոր է Վրաստանի և Իրանի Իսլամական Հանրապետության հետ մեր հարաբերությունների բարեկամական, համագործակցային բնույթի հետագա զարգացումը և հարաբերությունների կարգավորումն Ադրբեջանի ու Թուրքիայի հետ:

Պիտի ևս մեկ անգամ արձանագրեմ, որ մեր պլանների մեջ է Ադրբեջանի հետ խաղաղության և հարաբերությունների կարգավորման պայմանագիր ստորագրելը և Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորումը, որքան էլ գիտակցում ենք, որ դա հեշտ չի լինելու: Բայց նման ծրագրով առաջ շարժվելը բխում է Հայաստանի Հանրապետության պետական շահերից:

Հիմա, այս համատեքստում բնական հարց է առաջանում՝ ինչքանո՞վ է իրատեսական Ադրբեջանի հետ խաղաղության և հարաբերությունների կարգավորման պայմանագիր ստորագրելը հատկապես այն տրամաբանությամբ, որի մասին խոսել ենք, ասել ենք, որ մենք փորձում ենք, ամեն ինչ կանենք առաջիկա ամիսներին նման արդյունքի հասնելու համար:

Ըստ էության, պիտի արձանագրեմ, որ Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների կարգավորման և խաղաղության երեք հիմնական սկզբունքները համաձայնեցված են, և եթե կողմերը մնում են հավատարիմ այդ համաձայնեցված սկզբունքներին, խաղաղության և հարաբերությունների կարգավորման պայմանագրի ստորագրումը դառնում է իրատեսական: Էլի եմ ասում, եթե կողմերը հավատարիմ են մնում արդեն իսկ պայմանավորված սկզբունքներին:

Ուզում եմ հիշեցնել, թե որոնք են այդ սկզբունքները: Առաջինը՝ Հայաստանի Հանրապետությունը և Ադրբեջանական Հանրապետությունը փոխադարձաբար ճանաչում են միմյանց տարածքային ամբողջականությունն այն ըմբռնմամբ, որ Հայաստանի Հանրապետության տարածքը 29 800 քառակուսի կիլոմետր է, Ադրբեջանի տարածքը՝ 86 600 քառակուսի կիլոմետր:

Ի դեպ, ուզում եմ ասել, որ մեր հայացքից չի վրիպել, որ այս թվերի, այսպես ասած, ճշգրտությունը նաև քննադատությունների առարկա և թիրախ է դառնում, որովհետև շատերն ասում են, թե դա ի՞նչ թիվ է՝ 29 800 քառակուսի կիլոմետր: Այսինքն՝ կլոր թվերի նկատմամբ ավանդական անվստահությունն այստեղ էլ է աշխատում: Ես ուզում եմ մի շատ կարևոր արձանագրում անենք, որպեսզի թեման ամբողջապես պարզ լինի, որովհետև պայմանավորվածությունը ձեռք է բերվել քաղաքական մակարդակում, և հիմնական գաղափարը եղել է հղում անել կողմերի ազդեցությունից դուրս գտնվող ինչ-որ մի աղբյուրի, և հիմք վերցնել այդ թիվը՝ հասկանալով, որ հետագա քննարկումների և համաձայնությունների ընթացքում տեղի է ունենալու դեմարկացիա, դելիմիտացիա և այդպես շարունակ:

Ըստ էության, պիտի ասեմ, որ այս թվերը վերցված են Խորհրդային Միության վերջին հանրագիտարաններում արձանագրվածից, որտեղ արձանագրվել են Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության և Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության տարածքի մասին արձանագրումներ. այնտեղ գրված է Հայաստանի Հանրապետություն 29 800, Ադրբեջանական Հանրապետություն 86 600: Ես այստեղ գալուց առաջ ևս մեկ անգամ նայեցի, օրինակ, դա արձանագրված է Հանրագիտարանի 1977 թվականի հրատարակություններում, նաև հետագա, ես վստահ էլ չեմ հաջորդ հրատարակությունները երբ են եղել և այդպես շարունակ:

Ահա, այս պրոցեսի քաղաքական բնույթից գործնականացնելու համար է նաև երկրորդ սկզբունքն արձանագրվել, որ կողմերը համաձայնվում են դելիմիտացիա իրականացնել Ալմա-Աթայի հռչակագրի հիման վրա: Ի՞նչ է նշանակում Ալմա-Աթայի հռչակագրի հիման վրա իրականացնել դելիմիտացիա: Դա նշանակում է, ըստ էության, ելնել այն իրողությունից, որ Խորհրդային Միության ժամանակ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև գոյություն ունեցած ադմինիստրատիվ սահմանները դարձել են պետական սահմաններ, որոնց անխախտելիությունը կողմերը ճանաչել են և ճանաչում են Ալմա-Աթայի հռչակագրով:

Իհարկե, դելիմիտացիայի գործընթացում առանցքային նշանակություն ունի նաև Ալմա-Աթայի հռչակագրի ստորագրման, ընդունման պահի դրությամբ առկա իրադրությունն արձանագրող քարտեզների առկայությունը: Պիտի ասեմ, որ կա շատ կարևոր հանգամանք, որ, ըստ էության, կողմերի տիրապետության տակ կան քարտեզներ, որոնք արտահայտում են այդ իրողությունները: Հետևաբար՝ կողմերի քաղաքական կամքի առկայության դեպքում, այս գործընթացով նույնպես բավականին արագ և արդյունավետ կարելի է առաջ գնալ:

Երրորդ սկզբունքը, որն ըստ էության, նախորդ երկու սկզբունքների մեջ ներառված է, հետևյալն է, որ բացվում են տարածաշրջանային կոմունիկացիաները կողմերի ինքնիշխանության, իրավազորության հիման վրա և տարածաշրջանային կոմունիկացիաները գործելու են փոխադարձության և հավասարության հիմունքներով:

Սա էլ երրորդ սկզբունքն է: Եվ այս սկզբունքի վերաբերյալ մեր դիրքորոշումները մենք վերջերս ամփոփեցինք՝ «Խաղաղության խաչմերուկ» նախագծին ամբողջական և հայեցակարգային տեսք տալով: Այս մասին ես արդեն հասցրել եմ ձեզ պատմել: Ինչո՞ւ էր անհրաժեշտ սա անել: Սա կարևոր հանգամանք է, որովհետև ամենատարբեր և ձեզ հայտնի հանգամանքների բերումով այս թեմայի շրջանակներում տեղի էին ունենում կամ կարող էին տեղի ունենալ բազմաթիվ տարընթերցումներ, բազմաթիվ հակադիր մեկնաբանություններ, և առանցքային խնդիր է ճշգրտել սկզբունքները, այդ թվում՝ տարածաշրջանային կոմունիկացիաների բացման և աշխատանքի, որը մենք ամփոփել ենք «Խաղաղության խաչմերուկ» նախագծի բովանդակության մեջ:

Ընդ որում՝ այդ սկզբունքների մեջ ոչ մի նորություն չկա, և պիտի արձանագրեմ, որ, ըստ էության, դրանք նույնպես որոշակի, արդեն իսկ տեղի ունեցած պայմանավորվածությունների, ընկալումների, ըմբռնումների հիման վրա ձևավորված սկզբունքներ են: Այլ բան, որ մենք անհրաժեշտ համարեցինք դրանք մի տեղում հավաքելը:

Այս թեմայի վերաբերյալ ուզում եմ ընդգծել մի կարևոր առանձնահատկություն, որ «Խաղաղության խաչմերուկի» նախագծում մենք, նորից տարընթերցումներից խուսափելու համար, արձանագրում ենք հետևյալը, որ կողմերից յուրաքանչյուրն իր տարածքում, իր սահմանին ապահովում է սահմանային մաքսային հսկողություն, և բացի այդ, կողմերից յուրաքանչյուրն իր տարածքում ապահովում է, ընդհանուր առմամբ, կոմունիկացիաների անվտանգությունը: Խոսքը վերաբերում է ճանապարհներին, ավտոճանապարհներին, երկաթուղիներին, ավիահաղորդակցության ուղիներին, խողովակաշարերին, մալուխներին, էլեկտրահաղորդման գծերին: Կողմերից յուրաքանչյուրն իր տարածքում ապահովում է կոմունիկացիաների անվտանգությունը, և բացի այդ՝ այդ կոմունիկացիաներով մարդկանց, տրանսպորտային միջոցների, բեռների անվտանգ անցումը: Այսինքն, իր տարածքում ապահովում է յուրաքանչյուր կողմ, ընդհանուր առմամբ, ենթակառուցվածքների անվտանգությունն՝ ակնհայտորեն, և իր տարածքով՝ կոմունիկացիաներով, մարդկանց, տրանսպորտային միջոցների, բեռների: Բեռ ասելով՝ ապրանքների անցման անվտանգությունը, ապրանք ասելով՝ պետք է նկատի ունենալ նաև էլեկտրական հոսանք, հնարավոր խողովակաշարերով ռեսուրսներ, ինտերնետային հաղորդակցություն և այլն:

Կարևոր եմ համարում ընդգծել, որ Հայաստանի Հանրապետությունում տեղի են ունեցել և տեղի են ունենում կարևորագույն ինստիտուցիոնալ բարեփոխումներ, որոնք, այդ թվում՝ միտված են այս նպատակին: Ես արդեն առիթ ունեցել եմ հայտարարելու, որ մենք հիմա, ըստ էության, մի գործընթացի մեջ ենք, երբ Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության ծառայությունում ստեղծվում է հատուկ ստորաբաժանում, որի նպատակը նշված կոմունիկացիաների անվտանգությունն ապահովելն է լինելու: Եվ բացի այս՝ ընդամենը շաբաթ օրը մենք արդեն Հանրապետության ամբողջ տարածքով գործարկեցինք Պարեկային ոստիկանության աշխատանքը, որի կարևորագույն խնդիրների մեջ, իհարկե, մտնում է նաև կոմունիկացիաների, անձանց, բեռների, ապրանքների, տրանսպորտային միջոցների անցումը Հայաստանի Հանրապետության տարածքով:

Հարգելի գործընկերներ,

Ուզում եմ նորից արձանագրել, որ այս երեք սկզբունքը և գումարած, իհարկե, ևս մեկ հիմնարար հանգամանք, որ այս հարաբերությունների ընթացքում կողմերը հրաժարվում են ուժի կամ ուժի կիրառման սպառնալիքից, և այս արձանագրումները, բոլոր պայմանավորվածությունները տարբեր փաստաթղթերում արձանագրված են, ինչ-որ ես թվարկեցի՝ ամեն ինչ, մասնավորապես, 2023թ. մայիսի 14-ի և հուլիսի 15-ի Բրյուսելում եռակողմ հայտարարությունների արդյունքներով ընդունված հայտարարության մեջ:

Անդրադառնալով Հայաստան-Թուրքիա հարաբերություններին՝ ուզում եմ նաև հույս հայտնել, որ առաջիկայում մենք կունենանք հատուկ ներկայացուցիչների քննարկումների, բանակցությունների արդյունքում ձեռք բերված պայմանավորվածությունների իրագործում, որը վերաբերվում է հետևյալին՝ Հայաստան-Թուրքիա սահմանն այս փուլում բացվում է երրորդ երկրների քաղաքացիների և դիվանագիտական անձնագիր կրողների համար: Նաև պետք է ասեմ, որ բացի քաղաքական պայմանավորվածությունից, նաև ենթակառուցվածքային էական աշխատանք է արվել, մասնավորապես, մենք վերազինման, վերականգնման ուղղությամբ աշխատել ենք Մարգարայի անցակետում, և այս առումով, ըստ էության, արդեն պատրաստ ենք նման զարգացումների. հույս ունենք՝ այդ պայմանավորվածությունները կյանքի կկոչվեն: