Համաձայնագիրը թույլ է տալիս շարունակել բանակցությունները՝ առանց պարտադրանքի

«Հանուն հանրապետության» կուսակցության առաջնորդ Արման Բաբաջանյանը գրել է.

Վերջին շրջանում շատերն են հետաքրքրվում, թե ինչու է «Հայաստանի Հանրապետության և Ադրբեջանական Հանրապետության միջև խաղաղության և միջպետական հարաբերությունների հաստատման մասին» փաստաթուղթը կոչվում համաձայնագիր, այլ ոչ թե պայմանագիր։ Այս հարցադրումը տեղին է, քանի որ երկու եզրույթներն էլ հաճախ օգտագործվում են որպես հոմանիշներ, սակայն միջազգային իրավունքի և դիվանագիտության շրջանակներում դրանք որոշակի տարբերություններ ունեն։

Համաձայնագրի անվանման ընտրությունը պայմանավորված է մի շարք դիվանագիտական, իրավական և քաղաքական գործոններով, որոնք արտացոլում են բանակցային գործընթացի նրբություններն ու կողմերի դիրքորոշումների բալանսավորումը։

Համաձայնագիր եզրույթի կիրառումը նմանատիպ միջազգային փաստաթղթերում լայնորեն ընդունված պրակտիկա է, հատկապես, երբ խոսքը վերաբերում է երկարատև հակամարտության կարգավորմանը և միջպետական հարաբերությունների նոր հիմքերի ձևավորմանը։ Պատմության մեջ նման նախադեպեր քիչ չեն. օրինակ՝ 1978 թվականի Քեմփ Դեյվիդի համաձայնագիրը, որն Եգիպտոսի և Իսրայելի միջև խաղաղության պայմանագրի նախորդող փուլն էր, կամ 1993 թվականի Օսլոյի համաձայնագրերը Իսրայելի և Պաղեստինի միջև, որոնք նախանշեցին հետագա գործընթացները՝ առանց անմիջապես պարտավորեցնելու կողմերին խիստ իրավական դաշտում։

Հայաստան-Ադրբեջան բանակցությունների համատեքստում «համաձայնագիր» եզրույթի օգտագործումը ցույց է տալիս, որ փաստաթուղթը նպատակ ունի նախևառաջ ձևավորելու փոխըմբռնման և գործակցության բազիսային սկզբունքները՝ առանց վերջնական քաղաքական կարգավորման բոլոր տարրերի ամրագրաման։ Սա կարևոր գործիք է, երբ կողմերը դեռևս գտնվում են վստահության վերականգնման փուլում, և գործընթացը պահանջում է ճկունություն։

Բացի այդ, «պայմանագիր» եզրույթը, միջազգային իրավունքի տեսանկյունից, սովորաբար կիրառվում է այնպիսի փաստաթղթերի համար, որոնք ենթադրում են ավելի խորը իրավական պարտավորություններ, երբեմն՝ նաև երրորդ կողմերի միջնորդությամբ կամ երաշխիքներով։ Այս դեպքում, երբ կողմերի միջև դեռևս առկա են առարկայական տարաձայնություններ, համաձայնագրի ձևաչափն ավելի նպատակահարմար է, քանի որ այն թույլ է տալիս հետագա բանակցությունների հնարավորություն՝ առանց իրավական կոշտ սահմանափակումների։

Հաշվի առնելով, որ փաստաթուղթը վերաբերելու է ոչ միայն անմիջական հրադադարի կամ սահմանների հարցին, այլև տարածաշրջանային համագործակցության, տրանսպորտային ուղիների ապաշրջափակման, հումանիտար խնդիրների և դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման ավելի լայն շրջանակին, «համաձայնագիր» անվանումը ավելի ճկունություն է ապահովում հետագա քաղաքական գործընթացներում։

Մյուս կողմից, այս ձևակերպումը նաև թույլ է տալիս պահպանել միջազգային հանրության ներգրավվածությունը գործընթացում՝ խուսափելով իրավական առումով վերջնական պայմանագրի պարտադրանքի զգացողությունից, ինչը կարող էր լրացուցիչ սրում առաջացնել ներքաղաքական և տարածաշրջանային հարթակներում։

Այսպիսով, համաձայնագրի ձևաչափը հնարավորություն է տալիս կողմերին շարունակել բանակցությունները, ամրագրել փոխըմբռնման հիմնարար դրույթները՝ առանց միանշանակ վերջնական լուծումների պարտադրանքի, ինչը միջազգային խաղաղության բանակցությունների ընդունված մեթոդաբանության մաս է կազմում։